استفاده از تکنولوژی RFID در مدیریت زنجیره تامین

استفاده از تکنولوژی RFID در مدیریت زنجیره تامین ( SCM : Supply Chain Management ):

با وجود اینکه از عمر تکنولوژی RFID زیاد نمی گذرد و توانسته به طور عام در دسترس مصرف کنندگان قرار بگیرد، اما در همین مدت کوتاه با قابلیتهای مختلف خود توانسته خود را به عنوان فناوری انقلابی قرن 21 در بین کاربران فناوری اطلاعات به اثبات برساند.

انقلابی که در اروپا آغاز شد و در آمریکا به اوج خود رسیده است و شرکتهای بزرگی ریسک کاربرد گسترده این تکنولوژی نو را پذیرفته و از آن سربلند بیرون آمده اند. در عین حال این مانع را نیز در مقابل توسعه خود دید که باید مخالفانی را توجیه کند که ادعا می کنند که هر چه این تکنولوژی بیشتر رشد می کند از آن طرف بسیاری از این نگرانند که که به خاطر ضعفهای فنی این تکنولوژی مورد سوء استفاده قرار بگیرند. لذا در این مقاله به بررسی اهمیت فناوری RFID و چالشهای موجود در این تکنولوژی ناشی از نقاط "ضعف فنی" از قبیل: تاثیر مواد روی خصوصیات آنتن، شکل امواج و جهت آنتن و...) و همچنین "غیر فنی" مانند: قیمت بالا و سوء استفاده از تکنولوژی؛ پرداخته و راهکارهای مناسب ارائه می‌گردد.

تکنولوژی RFID ، با توجه به مزایای قابل توجه آن، به سرعت در حال پیدا کردن جایگاه خود در سازمانهای مختلف کشورمان می باشد. در حقیقت فناوری RFID می تواند به عنوان ابزاری موثر در ردیابی اقلام و محصولات، در زنجیره تامین قطعات، نقش مهمی در پیاده سازی استراتژیهای سازمانها داشته باشد. این فناوری باعث بوجود آمدن جو هیجان زده ای در چند سال اخیر در عرصه تولید و خدمات شده است. یک دوره جدیدی در گسترش استفاده از این فناوری بوجود آمده، به طوری که یک شرکت تولید کننده تجهیزات این تکنولوژی، به تنهایی در سال 2006 نزدیک 1.3 میلیارد تگ RFID فروخته است. با توجه به قابلیتهای بسیار زیاد تکنولوژی RFID ، راه حل های مناسبی برای حل مشکلات امنیتی در فرآیند زنجیره تامین، بخصوص در محیط های نظامی و اطلاعاتی در حال توسعه است. در این مقاله " استفاده از RFID در مدیریت زنجیره تامین " ( SCM : Supply Chain Management ) مورد بررسی قرار می گیرد، کاربردها و مزایای بالقوه اجرای آن بیان می شود، نکاتی که برای کاربران آن نگرانی ایجاد کرده است ذکر می گردد و نیز پاسخهایی که مدافعان در دو حوزه مختلف فنی و اخلاقی می دهند بررسی خواهد شد.

کاربرد RFID در زنجیره تامین :

با افزایش رقابت در دنیای کسب و کار و توسعه فناوریهای نوین، بسیاری از شرکتها به سمت یکپارچگی فرآیندهای خود جهت کاهش هزینه و افزایش کنترل و بهره وری قدم برداشته اند. امروزه برای تولیدکنندگان، تامین مواد اولیه تولید به عنوان یکی از ارکان مهم تولید است که برای کنترل یا بهره برداری بهتر از آن، استراتژیهای مختلفی را پیگیری می کنند از جمله ایجاد شراکت، خرید شرکتهای تامین کننده و... که هدف همه آنها اطمینان از در دسترس بودن به موقع مواد اولیه، مدیریت موجودی انبار، افزایش کارآیی ذخیره اطمینان و... می باشد. توسعه فناوری مخصوصا در بُعد ارتباطات که باعث گسترش انواع ارتباط بین بنگاه ها شده است، این شرکتها را بر آن داشته است تا با کمک فناوری اقدام به یکپارچه سازی فرآیند تولید خود با فرآیند تامین مواد حتی با حضور تامین کننده کنند.

استفاده از تکنولوژی RFID باعث کاهش هزینه در عملیات زنجیره تامین، ارتقاء خدمات، دسترسی به اطلاعات بروز، کنترل بهتر جریان مواد، کاهش ضایعات، امکان برنامه ریزی بهتر و... می شود. این تکنولوژی به طور خلاصه به اعضای زنجیره تامین این امکان را می دهد که در هر لحظه بدانند که یک محصول خاص در چه مکانی قرار دارد، در کجا قرار داشته و به کجا می رود و حتی در مدلهای توسعه یافته تر بدانیم که تا اینجا تحت چه شرایطی قرار داشته است.

به طور خلاصه کاربردهای RFID در زنجیره تامین به شرح زیر است :

* مدیریت موجودی
* کنترل زمانی و مقداری سفارشات
* کنترل ذخیره اطمینان در مقابل نقصان های تصادفی
* کاهش قیمت تمام شده و افزایش رضایت مشتری
* کسب مزیت رقابتی
* کنترل جانمایی کالاهای حساس در انبار
* کوتاهتر شدن فرآیند سفارش
* کاهش خطاهای انسانی

بطور کلی کاربرد فناوری RFID در زنجیره تامین برای مدیریت سازمان، دیدی را ایجاد می کند که می تواند روی فرآیند گسترده تری نظارت داشته باشد. فرآیند عملکرد این تکنولوژی در زنجیره تامین بدین صورت است که تامین کنندگان قطعات، پالتها و... را به برچسبهای RFID تجهیز می کنند و از همان ابتدا آنتنهای موجود در محیط شروع حرکت آنها را در زنجیره تامین ثبت و تا انبار تولید کننده و حتی تا بعد از آن هم قابلیت ردیابی دارند.

ضعفهای فنی تکنولوژی RFID :

الف) تاثیر مواد روی خصوصیات آنتن :
تگ های RFID در دو صورت فعال و غیر فعال وجود دارند و تگ های غیر فعال از خود نیرویی ندارند و متکی به آنتن هستند تا امواج رادیوویی را دریافت کرده و انها را به انرژی الکتریکی تبدیل کند. بنابراین آنتن یک نقش کلیدی را در ارتباط بین تگ و تگ خوان بر عهده دارد. ولی امواجی که باید توسط آنتن دریافت شوند با توجه به موقعیت آنتن ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرند. مثلا حضور آنتن در درون مایعات کار خواندن امواج را با مشکل مواجه می کند چون مقداری از امواج در هنگام عبور از مایعات شکسته می شوند. این مشکل در مورد سایر انواع مواد هم وجود دارد مثلا فلزات که بخش عمده ای از امواج را برگشت خواهند داد.

ب) شکل امواج و جهت آنتن :
در حالتهای خاصی آنتن توانایی دریافت امواج را از دست می دهد. البته این مشکل در مورد سایر شیوه های شناسایی به مراتب حاد تر است. چون کالاها هنگام عبور از میدان دید تگ خوان ممکن است شرایط مختلفی را از جهت قرارگیری داشته باشند که باعث می شود تعدادی از تگها در جهتی باشند که امواج ارسالی از جانب تگ خوان را دریافت نکنند.

ج) تداخل امواج :
یکی از قابلیت های RFID در مقایسه با سایر سیستمها امکان خواندن اطلاعات از تعداد زیادی برچسب (Tag) در یک زمان کوتاه است. ولی آن هم محدودیتی دارد و هنگام عبور یک پالت پر از قطعاتی که مجهز به برچسب RFID هستند، ممکن است امواجی که از جانب برچسب ها به سوی آنتنها ارسال می شود تداخل کرده و کار شناسایی را با مشکل مواجه کند.

د) فقدان استاندارد بین المللی :
امواج رادیویی سیستمهای RFID در طیف خاصی تعریف می شوند که متاسفانه این دامنه در هر کشوری قبلا به کار خاصی اختصاص یافت است. در یک کشور این دامنه به تلفن همراه اختصاص یافته و در کشوری دیگر به بیسیم های ادارات. این پراکندگی طیف ها، یک عامل مهم در بی میلی سازمانهای بین المللی در بکارگیری این تکنولوژی در زنجیره تامین است. البته مشکلات فنی دیگری نیز در سر راه به کارگیری این تکنولوژی وجود دارد که به علت تخصصی بودن بیان نمی کنیم. در کشور ایران از تجهیزاتی که " استاندارد اروپایی " را دارا باشند استفاده می گردد.

راهکارهایی که برای این مشکلات تکنولوژی RIFD می توان بیان نمود به طور اختصار به شرح زیر است :

- در مورد مشکل تاثیر مواد روی دریافت امواج توسط آنتن، خوشبختانه توسعه تکنولوژی توانسته آن را حل نماید و به مرور زمان بر کیفیت آن بیافزاید. توسعه تگ خوانها در قابلیت انطباق امواج ارسالی با محیطی که آنتن در آن قرار گرفته است، خیلی بهتر از گذشته است.

- بیان شد که جهت آنتن تگ می تواند در دریافت امواج تاثیر بگذارد که این مشکل با نصب دو آنتن تگ خوان به صورت عمود بر هم قابل حل است. وجود دو تگ خوان به صورت عمود بر هم این مشکل را کاملا رفع می کند.

- در مورد تداخل امواج راهکار ارائه شده توسط متخصصان استفاده از پروتکل های ارتباطی متفاوت است که تفاوت دو پروتکل در ارسال و دریافت امواج این مشکل تقریبا به صورت کامل مرتفع می کند (تاکید می کنم تقریبا).

- مشکل چهارم که تقریبا بزرگترین مشکل در به کارگیری تکنولوژی می باشد و با توجه به مبحث ما که زنجیره تامین می باشد و معمولا حوزه آن گسترده تر از مرزهای یک کشور می باشد نیاز به زمان و همکاری فراشرکتی شرکتهای درگیر در زنجیره تامین دارد. شرکتها و سازمانهای بین المللی متعددی تشکیل شدند تا استانداردهای مورد نیاز را مخصوصا در دامنه فرکانس امواج، بین المللی کرده و کشورها را متقاعد به رعایت آن بکنند که البته تا حد زیادی موفق شده اند.

ضعفهای غیرفنی تکنولوژی RFID :

قیمت بالا :
علیرغم پیشرفتهای اخیر در ساخت و توسعه تجهیزات RFID و تولید انبوه آنها، باز هم قیمت آنها کمی بالاتر از آستانه مقرون به صرفه بودن است. شرکت وال مارت بزرگترین گام را برای حل این مشکل برداشت و با تجهیز تمام محصولات خرده فروشی خود در مجموعه فروشگاه های زنجیره ای متعلق به خود، باعث افت شدید قیمت برچسب ها شد. البته استفاده نکردن از این تکنولوژی با این استدلال مشکلی را حل نخواهد کرد. با توسعه بیشتر و بکارگیری فناوریهای پیشرفته تر در ساخت برچسب ها(تگها) این مشکل به مرور حل خواهد شد.

سوء استفاده از تکنولوژی :
شاید اولین خطری که به ذهن خطور می کند این باشد که افراد می توانند به نحوی اطلاعات روی تگ RFID را بدست بیاورند در صورتی که این اطلاعات برای آنها مجاز نیست. به عنوان مثال خودروهای یک مجتمع مسکونی مجهز به برچسب های RFID هستند که هنگام رسیدن به درب پارکینگ، درب به صورت اتوماتیک باز می شود. ممکن است فردی اطلاعات روی تگ را بدست آورده و روی تگ دیگری جایگزین نماید و بدین صورت وارد مجتمع شود. سوء استفاده از این تکنولوژی مشکل ولی در عین حال ممکن است. البته باید در نظر داشت که خطراتی که فرآیند گردش کالا در زنجیره تامین را تهدید می کند به حدی زیاد است که این خطرات در مقابل آنها بسیار کوچک هستند و حتی بسیاری از تهدیدات مهم تر با استفاده از این تکنولوژی مرتفع می شوند. ولی باین حال نمی توان چشم را بر روی این نگرانیها بست. نمونه هایی از راهکارهای ممکن برای جلوگیری از سوء استفاده از این تکنولوژی در ادامه بیان می شود.

فعال و غیرفعال کردن عملکرد تگهای RFID :
فعال و غیرفعال کردن Tag ها یکی از راه های محافظتی است و آن بدان معناست که در محیط هایی که نیاز به استفاده از سیستم RFID وجود ندارد تگها را غیرفعال نماییم. به عنوان مثال می توان در فروشگاه برای هر سبد خرید دستگاه کوچکی تعبیه کرد که انتشار کد کالا را تا زمانیکه درون سبد است متوقف سازد.

بکارگیری مجموعه ای از شناسه های یکتا (Unique ID) :
هر تگی حاوی یک مجموعه کوچک از نام های مستعار می باشد و تگ، این نامهای مستعار را به عنوان مشخصه(شناسه) خود همراه دارد و هر بار، در هر پرس و جوی قرائتگر یک نام متفاوت را منتشر می سازد. قرائتگرهای دارای مجوز می توانند تگ را تشخیص دهند زیرا آنها در ابتدا، مجموعه کامل نامهای مستعار تگ را دریافت می کنند. در این صورت ردگیری غیر مجاز تگها سخت تر خواهد بود زیرا مهاجمان نمی توانند دو نام متفاوت از یک تگ را بهم ربط دهند.

استفاده از Encryption و کلیدهای عمومی و خصوصی :
شماره یکتای تگ(شناسه تگ) با کلید عمومی رمزنگاری می شود. به نظر می رسد کد کردن شناسه یک تگ، راه حل خوبی برای حل مشکلات حریم شخصی باشد. همچنین مشکل مدیریت کلید در عمل کد کردن وجود دارد، اما مهم ترین مشکل، مشکل هزینه می باشد. تعداد زیادی تحقیقات پیرامون کد کردن موجود است اما بکار بستن آنها در تگ های ارزان قیمت به دلیل مشکل هزینه دشوار می باشد.

رویکرد وکالتی :
در کنار اعتماد به قرائتگرهای رادیو شناسه(RFID) عمومی برای اجرای محافظت حریم شخصی، کاربران ممکن است به جای آن، دستگاه های محافظت حریم شخصی مخصوص به خودشان را برای RFID حمل کنند.

تگ بلوک کننده یا سد کننده :
یک تگ تنظیم شده بطور ویژه می باشد که از اسکن کردن و خواندن غیرمجاز تگها محافظت می کند. این روش از رویکردی پیچیده برای افزایش حریم شخصی RFID استفاده می کند که شامل تغییراتی در تگ نمی شود. در این روش از یک بیت قابل تغییر بنام " بیت حریم شخصی " استفاده می شود. یک بیت حریم شخصی نشان دهنده تگی است که اجازه عمومی نامحدود برای اسکن کردن و خواندن یک تگ را می دهد، یک بیت نشان دهنده یک تگ شخصی می باشد. از بیت های پیشرو "1" به عنوان یک منطقه شخصی و خصوصی استفاده می شود. یک تگ مسدود کننده از اسکن غیرمجاز تگ هایی که به مناطق خصوصی اشاره می کنند جلوگیری می کند.

نگرانی های اجتماعی ( نگرانی های حفظ حریم شخصی ) :
در بسیاری از کشورهایی که این تکنولوژی توسعه یافته اند، اقتصادی مشتری محور دارند و مدافعان حریم شخصی به شدت در مقابل شرکتهایی که کمترین تهدیدی را متوجه حریم و حیطه مشتری بکنند می ایستند. این تکنولوژی به حدی حساسیت زا بوده است که بسیاری آنرا یک ایده شیطانی قلمداد کرده اند. بر اساس گفته آنان، تکنولوژی RFID توانایی تهیه یک نمایه از جزئیات مصرف کنندگان را هنگام یک اسکن ساده دارد که این اطلاعات ممکن است مربوط به اسم، آدرس، محصول خریداری شده و یا سایر اطلاعات شخصی باشد. بر اساس قانون مدنی در بسیاری از کشورها، حق ناشناخته ماندن خرید، یکی از ابتدایی ترین حقوق است. این تکنولوژی در صورت عدم استفاده صحیح توانایی تضییع این حق را دارد.

راهکارهای مختلفی برای کاهش این نگرانی ها :
* جایگذاری پنهان تگها
* عدم نگهداری داده ها به صورت یکجا ( محدودیت انباشتگی )
* قرائتگرهای مخفی
* عدم ردیابی مشتری و ثبت پروفایل
* ارزیابی کامل تکنولوژی و توجیه مخالفان
* انجام فعالیتهای اطلاعاتی متعارف
* شفافیت و آشکارسازی
* مشخص کردن فعالیتهای ممنوع

هماهنگی با سیستمهای روی کار :
مشکل دیگر احتمال ناسازگاری سیستم RFID با سیستمهایی است که در حاضر در شرکت مشغول کار هستند. این مقاومت ممکن است منطقی باشد یا به خاطر ترس متولیان این سیستمها در سازمان، از بی اعتبار شدن سیستمهای خود باشد. باید بیان کرد که تکنولوژی RFID مکمل اکثر سیستمهای مدیریتی بوده است و موردی که ثابت کند این تکنولوژی با سیستم یا استانداردی در یک سازمان مغایر باشد تا کنون گزارش نشده است.

آینده :
مجموعه مشکلات " فنی و غیرفنی " که بیان شد در ذهن مصرف کننده نهایی هم کم و بیش نقش بسته و جا خوش کرده است! این نیز یک معضل عمده در توسعه این تکنولوژی در شرکتها و پذیرش نهایی آن توسط مصرف کننده نهایی است.